Mu giagara ca Paris mu gihugu c'Ubufaransa, kw'ibarabara rya 16, ni ho hari inyubakwa Pierre-Emmanuel Dauzat akoreramwo. Muri iyo nyubakwa biboneka ko ari iy'umuntu yifise, winjiye aho Pierre-Emmanuel akorera, ntivyoroshe kuhatembera kuko uretse ko ata kindi uhasanga atari ibitabu gusa, hari ibisanzwe mu bubiko bwavyo, ibisanzaye hasi, ibirundanye ku mameza ku buryo utoronka n'akabanza na gatoya woshiramwo ikindi kintu. Aho ni ho Pierre-Emmanuelle amara ikiringo c'amasaha ari hagati ya cumi n'abiri na cu mi n'ane (12-14) ari ku bikorwa vyiwe vya buri musi. Aha aba aiko akoresha imashini nyabwonko, asoma ibitabu, ibitabu vyanditswe n'abandi abihindura mu zindi ndimi yongera ashiramwo amajambo yo kubishikiriza ndetse no kwandika ibitabu vyiwe bwite. Uronse amahirwa yo kuvugana nawe, ariyemerera we nyene ubwiwe ko ata kanya akironka ko guhura n'incuti n'abagenzi ngo bayage canke bishime.

Umushingantahe Pierre-Emmanuel Dauzat agiye gukwiza imyaka 50 ari umuhinga asobanura ibitabu mu zindi ndimi yirukirwa cane n'abantu beshi mu gihugu c'Ubufaransa.[...]

None vyoba bisigura ko azi kuvuga no gukoresha indimi nyinshi? Haba namba. Ahubwo ni uko Pierre-Emmanuel Dauzat yihaye intumbero yo kutikengera ngo yisubize inyuma nayo mu bisanze mu ndimi akoresha iyo ariko ahindura ivyo bitabu, ntanarumwe aba azi kuvuga canke gukoresha. Aha we nyene arivugira ati: "Nko mu rurimi rw'icongereza unsavye kuvuga n'amajambo abiri ni nk'aho woba untutse. Hambavu y'ururimi rw'ikiratini n'ikigereki nta rundi rurimi rwo hanze nigeze niga. Mu masezerano menshi nagiriranira n'abampa akazi ko guhindura iivyo bitabu, nayemera ntazi na kimwe mu bijanye n'ururimi vyasaba ko noresha ahubwo amazu y'iyandikiro akongera akanabisohora yakira kunsigurira nkatahura neza akamaro c'ico gitabu kugira nemere gutora umuti w'ikibazo gihari. Nimuce mwiyumvira namze uko biba bimemeze, uruhagarara mba ndimwo mu gihe mba ndiko mpindura igitabu canditse mu rurimi ntatahura ikintu na kimwe..."[...]

Uburyo akoresha ni bwa bundi nyene: kubera ko atihanganira amakosa mu nyandiko ku bijanye n'indimburo, arita ku rutare mu "kwinjira cane" mu gusoma ibitabu vyanditswe mu ndimi zirenga rumwe hamwe na za kazinduzi. Mu bisanzwe, nk'uko abimenyesha, ntiyigera abaza gusoma igitabu imbere y'uko atangura kugihindura mu rundi rurimi:"Ni nkenerwa ko igitabu cahinduwe mu rundi rurimi kigumana akaranga gisanganganywe mu rurimi canditswemwo ubwa mbere." Ico yama yisunga ni uko iyo ariko ahindura igitabu mu rundi rurimi yama agihera ku mpera:"Imisi yose igitabu ntagihereye ku mpera numva ko ataco noba nkoze, ni co gituma mpeza nkabikora uko."[...]Abandanya atumenyesha ko yama yiyumwo ko gukorera mu zindi ndimi ari "ikintu ca nkenerwa kandi ntagereranywa" kuri we.

Ibitabo, nta n'ikindi atari ibitabo. Bitonze ku murongo hejuru y'akabikabitabo. Birunze hasi. Vyegeranijwe mu mfuruka zose z'imeza. Ubwoko bw'ibitabo vyose burahuzuye. Ahasigaye gusa naho umuntu yohonyoza ikirenge. Ni aho, muri iyo gorofa y'abaroraniwe b'ikigwa ca 16 i Paris, aho Pierre-Emmanuel Dauzat yashinze ibiro vyiwe. Hano niho akorera ahaganye n'inyabwonko yiwe, amasaha cumi n'abiri canke cumi n'ane ku musi, asoma, asobanura kandi anandika ivy'ibanze vy'ibitabo vy'abandi mbere yandika na rwiwe. Ku mugoroba, yijabukira ibarabara kugira atahe muhira we. "Ubuzima bwanje bwo kuyaga n'abandi buri ku rugero rwo hasi", ivyo aravyemeza.

Vuba akwiza imyaka 50, Pierre-Emmanuel Dauzat ni umwe mu basobanuzi b'abafaransa baronderwa cane.[...]

Avuga indimi nyinshi ? Pierre-Emmanuel Dauzat yerekana ya mvugo ndondorakintu ivuga iti kurenzako uruho rw'amazi. Mu ndimi asobanura nta na rumwe avuga. "Eka mbere n'icongereza, sinshobora kuvuga amajambo abiri, niwe avyivugira. Uretse ikilatini n'ikigiriki, nta rundi rurimi nize rwo mu mahanga. Akenshi mu masezerano y'akazi mpabwa, nayashizeko umukono ata kintu na kimwe nzi muri urwo rurumi naba ngiye gusobanura. Icari gikenewe nuko nyene kugisohora yanyereka akamaro k'ico gitabo kugira nemere guhangana n'ico gikorwa. Ntimushobora kwibaza uko naba ndi mu bihe vy'ubwoba igihe natangura gukora ku gisomwa naba ntatahura na kimwe..."[...]

Uburyo bwiwe bwo gukora ni bwa bundi nyene : ntiyaraba ryiza indimburo, yikundira "gucurika umutwe" muri za kazinduzi n'ibitabo vyasohowe mu ndimi zibiri. Muri rusangi, ntasoma igitabo imbere yo kugisobanura : "Biba bikenewe kugumana itoto ryo kugirako mu gusobanura." Ingingo ngenderwako yonyene, nuko atangurira ku gusobanura impera : "Mba numva mfise umwitwarariko mwinshi bikantuma nkunda gukuramwo impera imbere y'intango", niko we abisigura. [...] Ico "kintu kirahambaye kugira utemberere mu rurimi rw'abandi", avuga ko ariko yama avyiyumvamwo.

Ntivyaba amaboko, ntiduca dushake. Yihindurirwa ku ibarabara. Yapfukurirwa ku kwa rwego. Yatanze ku kinyabaro c'umukino wo kwa tafara. Intandaro zose zirenga n'izo. Ntiwatanze no kwugurura. Hano, mu muryango w'umusirikare w'umuhirwe wa 16 wa Paris, Pierre-Emmanuel Dauzat yatangiye gufasha ku ishusho ry'ikiganiro cye. Hano ashaka, amahora abiri kugeza amahora kane atandatu kuri icyumweru, agira ati: "Ndavuga ibitabo by'abandi, ndamaze kwamagana imibare y'ibitabo, ndamaze kwatungana amahugurwa y'abandi n'andi, ndamaze kwandika ibitabo byanjye. Mu gihe cy'ijoro, ntukaba udasanzwe ngo ndayibere kw'ibarabara yanjye. "Ubuhamya bw'ikoranabuhanga bwari buhora buza kujya mu kibazo, yari yarakuwejwe ubwoba, ashobora kwishimira ko mu gihe yaba afite urwego rwiwe. "Igitabo co kwerekana", avuga ati. [...]

Uko akora ntacyo gifatika: akababaro k'u bukwe, ntakabura mu masomo y'igifaransa, agira ati yari ari kurangiriza muri binyabubasha mu mirimo y'ubuhinga, yategetswe kwinjira mu mbuga nkoranyambaga n'ibitabo bitandukanye mu kinyarwanda n'icyongereza. Ntashobora kubaza uko akomeza kwandika ikiganiro agaca ku buzima bwe. "Ni bwo bwavuga ko ari byiza kubera ko nshobora kuzamura kubabaza ku murimo w'ibarabara", agira ati. [...]

Ukwandika kwose kwera nko ku munsi n'ubwo, yaratsinze amaguru ye kubw'agaciro. Ntabwo yaba asoma inkuru yose atari nako kugira ngo azajye ateranya. "Ni ngombwa kugira ubuzima bwa spontaneite mu kwerekana." Ico gituma yahora abanzaho kuzerekana mu mwanya w'inyuma. "Njye ndi nk'abantu benshi bavuka bari ku ntekereza mu bitabo. Nuko kandi ariko nderekana umurimo nk'imwe." [...]. Uyu "ubushakashatsi bw'umwandiko w'ibitabo mu mugaragaro", yavuze ati, yarangiye abona hano mu muryango we.